W sprawach dotyczących małoletniego sąd może dopuścić dowód z wysłuchania dziecka i uwzględnić wyrażone podczas tego wysłuchania zdanie małoletniego, jeśli będzie chciał poznać pogląd dziecka m.in. na to, gdzie małoletni chciałby mieszkać albo czy, kiedy oraz jak miałby odbywać się kontakt z drugim rodzicem.

Decyzja sądu czy przeprowadzić wspomniany dowód w stosunku do konkretnego dziecka jest uwarunkowana wiekiem małoletniego oraz stopniem jego dojrzałości i rozwoju, które ustala się na podstawie m.in. akt sprawy, wywiadu kuratora, wysłuchania rodzica czy opinii biegłego. Przepis ustawy mówiący o wysłuchaniu dziecka nie wskazuje konkretnego wieku dziecka, z którego osiągnięciem możliwe jest skorzystanie przez sędziego z omawianej instytucji, bowiem każde dziecko rozwija się indywidualnie i także oparta na indywidualnych uwarunkowaniach powinna być decyzja o dopuszczeniu tego dowodu.

Każdorazowo sąd winien poddać analizie czy w danej sytuacji wysłuchanie małoletniego jest konieczne i celowe. Przykładowo – jeżeli małoletni pozostaje w tzw. konflikcie lojalnościowym i ma zaburzoną ocenę sytuacji rodzinnej opowiadając się za jednym z rodziców, może okazać się, że wysłuchanie nie będzie dowodem wiarygodnym, tj. dziecko nie przedstawi swoich faktycznych przemyśleń na temat relacji z każdym z rodziców i tego jak chciałoby, aby została uregulowana opieka nad nim czy ewentualne kontakty z rodzicem niewiodącym.

W powyższej sytuacji decydując się na wysłuchanie małoletniego sąd może skorzystać z pomocy psychologa, który – z uwagi na posiadane kompetencje i doświadczenie – będzie mógł ocenić wpływ konfliktu lojalnościowego na relację dziecka z każdym z opiekunów.

Dowód z wysłuchania ma dać dziecku głos, jest podkreśleniem tego, że zdanie dziecka o jego przyszłości i stosunkach rodzinnych jest ważne i istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, szczególnie, gdy z relacji rodziców wynikają rozbieżne wnioski na temat sytuacji w rodzinie. Niejednokrotnie opiekunowie skupiają się na osobistych pobudkach, które zakrywają troską o dobro dziecka bądź kryją w sobie żal w stosunku do drugiego rodzica. Powyższe zaburza istotnie ich percepcję na temat tego, co faktycznie jest dla dziecka dobre i bezpieczne. Stąd poznanie zdania małoletniego może okazać się bardzo pomocne.

Właściwe przeprowadzenie wysłuchania wymaga od sędziego wiedzy, doświadczenia i umiejętności poprowadzenia rozmowy z dzieckiem w sposób zapewniający mu swobodę wypowiedzi. Dziecko jest informowane o celu wysłuchania, pytania kierowane do małoletniego powinny być formułowane prostym językiem, bez sugestii i przenośni czy oceny osoby bliskiej dziecku itp.

Przewidziany w przepisach sposób i forma przeprowadzenia wysłuchania dziecka ma zapobiec lub przynajmniej w założeniu utrudnić wpływ rodziców na to, co dziecko przekaże podczas rozmowy. Brak obecności rodziców podczas wysłuchania (także za lustrem weneckim) oraz zakaz rejestracji rozmowy z dzieckiem są środkami służącymi wspomnianemu celowi. O braku rejestracji rozmowy sędzia także powinien poinformować małoletniego, szczególnie, gdy w pokoju znajduje się kamera i mikrofon, które służą przesłuchaniu pokrzywdzonych i świadków w postępowaniu karnym. Jeżeli dziecko wyrazi zgodę na wysłuchanie z przebiegu tej czynności sporządza się wyłącznie notatkę urzędową. O możliwości sprzeciwienia się wysłuchaniu poucza się dziecko i w razie wyrażenia takiego sprzeciwu przez małoletniego sędzia odstępuje od czynności.

Wysłuchanie co do zasady odbywa się w siedzibie sądu w odpowiednio przystosowanym pomieszczeniu dla tego rodzaju czynności (m.in. kolory ścian i mebli utrzymane są w stonowanych kolorach, pomieszczenie powinno być ciche, wolne od rozpraszaczy dźwiękowych i wizualnych oraz zapewniające możliwość poruszania się dziecka po pokoju). Jeżeli dobro dziecka za tym przemawia wysłuchanie może odbyć się poza siedzibą sądu, a w przypadku dzieci, które ukończyły 13 lat dopuszcza się wysłuchanie także w gabinecie sędziego.

Zasadą jest jednorazowe przesłuchanie dziecka, bo czynność ta wiąże się ze stresem dla małoletniego i celowe jest, by ograniczyć ją do jednego spotkania. W wyjątkowych przypadkach, np. gdy zmienia się sytuacja rodzinna i konieczne jest ponowne wysłuchanie dziecka bądź gdy dziecko samo zgłosi potrzebę ponownego wysłuchania – ponawia się wspomnianą czynność, zasadniczo z udziałem tego samego sędziego. Zapewnienie udziału tego samego sędziego w wysłuchaniu jest celowe przynajmniej z dwóch względów – dziecko „zna” i kojarzy sędziego, nie jest to dla niego kolejna, nowa twarz wypytująca o sytuację rodzinną oraz sam sędzia ma wiedzę na temat konkretnej sprawy.

PODSTAWA PRAWNA: art. 216^1-2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2024 r., poz. 1568); rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 października 2024 r. w sprawie sposobu przygotowania i przeprowadzenia wysłuchania dziecka oraz warunków, jakim mają odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich wysłuchań (Dz. U. z 2024 r., poz. 1579).

Stan prawny na dzień publikacji wpisu.

Zamieszczone informacje nie stanowią porady prawnej w indywidualnej sprawie. W celu skorzystania z usługi prawnej zapraszam do kontaktu. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania przedstawionych treści.